โรคไตมีกี่ระยะ? (CKD Stage 1–5) เข้าใจให้ชัดก่อนสายเกินไป พร้อมแนวทางดูแล

CKD Stage 1 – ระยะเริ่มต้น (ค่า GFR ≥ 90 ml/min)

ในระยะนี้ ไตยังคงสามารถกรองของเสียได้ตามปกติ แต่ตรวจพบสัญญาณของความผิดปกติในเนื้อเยื่อไตหรือหน้าที่ของไต เช่น

• ตรวจพบโปรตีนในปัสสาวะ (proteinuria)
  
  
• ตรวจปัสสาวะพบโปรตีนชนิดไมโครอัลบูมิน (microalbuminuria)
  
  
• พบโครงสร้างไตผิดปกติจากภาพถ่ายทางการแพทย์ เช่น ถุงน้ำ หรือพังผืด
  
  
• มีประวัติเสี่ยง เช่น เบาหวาน ความดันโลหิตสูง หรือโรคภูมิคุ้มกันทำลายไต
  
  

อาการ:
ส่วนใหญ่ไม่มีอาการ ผู้ป่วยมักไม่รู้ตัวว่าเริ่มมีความผิดปกติของไต

แนวทางการดูแล:

• ควบคุมโรคประจำตัวร่วม เช่น เบาหวานและความดันโลหิตสูงให้อยู่ในเกณฑ์
  
  
• ลดการบริโภคอาหารเค็มหรือโซเดียมสูง
  
  
• ดื่มน้ำสะอาดให้เพียงพอในแต่ละวัน (เว้นแต่มีข้อจำกัดจากแพทย์)
  
  
• หลีกเลี่ยงการใช้ยาแก้ปวดในกลุ่ม NSAIDs ที่มีผลกระทบต่อไต เช่น ibuprofen, diclofenac
  
  
• ตรวจติดตามการทำงานของไตเป็นระยะ อย่างน้อยปีละ 1 ครั้ง
  
  

CKD Stage 2 – ระยะเริ่มมีความผิดปกติ (ค่า GFR 60–89 ml/min)

การทำงานของไตเริ่มลดลงเล็กน้อย แต่ยังคงมีการกรองของเสียได้เกือบปกติ มักพบร่วมกับความผิดปกติในโครงสร้างหรือหน้าที่ของไตเช่นเดียวกับระยะที่ 1

อาการ:
ยังไม่มีอาการเฉพาะเจาะจง อาจเริ่มรู้สึกเหนื่อยง่ายกว่าปกติในบางราย

แนวทางการดูแล:

• ตรวจสุขภาพประจำปี และติดตามผลเลือดและปัสสาวะทุก 6 เดือนหรือตามดุลยพินิจของแพทย์
  
  
• ควบคุมระดับน้ำตาล ความดัน และไขมันในเลือดให้อยู่ในเกณฑ์
  
  
• ปรับพฤติกรรมการกิน เช่น ลดโซเดียม ลดน้ำตาล และลดไขมันอิ่มตัว
  
  
• หลีกเลี่ยงการใช้ยาสมุนไพรหรืออาหารเสริมที่ไม่ผ่าน อย. เพราะอาจมีผลต่อไต
  
  
• งดการสูบบุหรี่ และหมั่นออกกำลังกายสม่ำเสมอ
  
  

หมายเหตุ:
หากได้รับการดูแลอย่างเหมาะสมในระยะที่ 1–2 ผู้ป่วยสามารถชะลอโรคไม่ให้เข้าสู่ระยะลุกลามได้

CKD Stage 3 – ระยะปานกลาง (ค่า GFR 30–59 ml/min)

เป็นระยะที่เริ่มแสดงผลกระทบต่อร่างกายมากขึ้น เพราะไตไม่สามารถกรองของเสียได้เต็มประสิทธิภาพ แบ่งย่อยออกเป็น 2 กลุ่มย่อย ได้แก่

• Stage 3a: ค่า GFR ระหว่าง 45–59
  
  
• Stage 3b: ค่า GFR ระหว่าง 30–44
  
  

อาการ:

• เหนื่อยง่าย อ่อนเพลีย แม้พักผ่อนเพียงพอ
  
  
• บวมบริเวณขา ใบหน้า หรือรอบดวงตา โดยเฉพาะช่วงเช้า
  
  
• ปัสสาวะผิดปกติ เช่น มีฟอง สีเข้ม หรือปริมาณลดลง
  
  
• ซีดจากภาวะโลหิตจาง เนื่องจากไตผลิตฮอร์โมนอีริโทรพอยอีตินลดลง
  
  

แนวทางการดูแล:

• พบแพทย์เฉพาะทางโรคไตเป็นประจำ เพื่อติดตามและประเมินค่าการทำงานของไตและอิเล็กโทรไลต์ในเลือด
  
  
• ควบคุมภาวะแทรกซ้อน เช่น ฟอสฟอรัสและโพแทสเซียมในเลือดให้อยู่ในเกณฑ์
  
  
• จำกัดโปรตีนและโซเดียมในอาหาร โดยปรึกษานักกำหนดอาหาร
  
  
• ปรับยาและการรักษาโรคร่วมให้อยู่ในเกณฑ์ปลอดภัยต่อไต
  
  
• วางแผนการดูแลระยะยาว และพิจารณาทางเลือกในการรักษาหากโรคเข้าสู่ระยะที่ 4
  
  

CKD Stage 4 – ระยะรุนแรง (ค่า GFR 15–29 ml/min)

การทำงานของไตลดลงอย่างมาก ส่งผลต่อสมดุลเกลือแร่ในร่างกาย ระบบกรด-ด่าง และของเสียในเลือดอย่างชัดเจน หากไม่ได้รับการรักษาอย่างต่อเนื่อง จะเข้าสู่ระยะไตวายเร็วขึ้น

อาการ:

• คลื่นไส้ เบื่ออาหาร รับประทานอาหารได้น้อยลง
  
  
• ผิวแห้ง คันตามร่างกาย
  
  
• ความดันโลหิตควบคุมยากขึ้น
  
  
• นอนหลับไม่สนิท หรือตื่นบ่อยกลางดึก
  
  
• อาจมีอาการทางประสาท เช่น สมาธิสั้น หรือความจำลดลง
  
  

แนวทางการดูแล:

• เข้ารับการรักษาและติดตามอาการกับแพทย์เฉพาะทางอย่างใกล้ชิด
  
  
• ปรับยารักษาให้เหมาะสม โดยเฉพาะยาความดัน ยาขับปัสสาวะ และยาควบคุมแร่ธาตุ
  
  
• ควบคุมอาหารอย่างเข้มงวด โดยเฉพาะเรื่องโพแทสเซียม ฟอสฟอรัส และโปรตีน
  
  
• เริ่มวางแผนการล้างไต (Hemodialysis หรือ CAPD) หรือการปลูกถ่ายไตในอนาคต
  
  

พิจารณาการเตรียมเส้นเลือดหรือท่อสำหรับการฟอกไตล่วงหน้า